Í skíðablaðinu 2024 (sem hægt er að lesa á Snjor.is ásamt öllum eldri Skíðablöðum) er grein með ýmsum upplýsingum um gagnagrunn Fossavatnsgöngunnar.

Greinin hefst á bls. 13, en er birt hér til gamans, lítið eitt aukin. Auk þess hefur verið skilið betur í sundur milli alnafna, en Sigurður Jónsson (Búbbi prentari) var í prentaðri útgáfu skíðablaðsins skráður fyrir tveimur göngum of mikið.

Úr gagnagrunni Fossavatnsgöngunnar

Fossavatnsgangan var fyrst gengin 1935 og fagnar því 90 ára afmæli á næsta ári. Alla tíð hefur leiðin legið með einhverjum hætti frá Fossavatni fyrir ofan Engidal og yfir á Seljalandsdal, þó tíðafar og ýmsir þættir hafi haft á það áhrif sem ekki verða rakin hér.

Um nokkuð skeið hef ég unnið að því að taka saman úrslit úr göngum fyrri ára í einn heildstæðan gagnagrunn. Bæði hafa úrslit verið óbirt, eða birt í misaðgengilegum excel-skjölum sem erfitt er að átta sig almennilega á. Með heildstæðum gagnagrunni er hægt að sjá með einföldum hætti öll úrslit hvers einstaklings, og taka saman ýmsar tölfræðilegar upplýsingar um fjölda og fleira. Til þess að svo megi verða þarf að samræma framsetningu, tryggja að tímamælingar séu véllæsilegar, að nöfn þátttakenda séu skráð eins í gegnum tíðina (sem er sérstaklega mikil vinna fyrir þátttakendur með millinöfn), að alnafnar séu aðgreindir og margt fleira.

Þó ég hafi sett grunninn saman og það verið ærin vinna, byggir hún á vinnu margra annarra. Fyrsta er þar að nefna sjálfboðaliða sem sinnt hafa tímatöku og skráningu upplýsinga ár hvert. Guðmundur Sveinsson var fyrstu árin dyggur í því. Guðmundur Ágústsson gerði mikla gangskör í þessum málum á níunda og tíunda áratugnum. Sonur hans Hlynur lagði hönd á plóg, Guðmundur Rafn Kristjánsson (Muggur) einnig, Einar Ágúst Yngvason og Heimir Hansson. Elías Oddsson tæknivæddi tímatöku og var þar prímusmótor um árabil þar til Birgir Þór Halldórsson tók við og hefur hann sinnt því síðustu ár. Frágangur og samræming, innsláttur og forritun hefur verið í mínum höndum.

Heimildir eru sumar að finna á sérstökum blöðum sem fundist hafa, stundum hafa úrslit verið birt í dagblöðum og á öðrum vettvangi ýmiskonar.

Samhliða skráningu á úrslitum hef ég tekið saman upplýsingar um göngur þar sem það er aðgengilegt, bæði um tíðafar, dagsetningar, staðsetningu og lengd brauta og svo framvegis. Þær upplýsingar eru talsvert brotakenndar þó.

Þrátt fyrir þetta eru úrslit glötuð fyrir tvö ár og virðast litlar líkur á að úr því verði bætt úr þessu. Þó er vitað að Kitti Muggs sigraði þær göngur—þetta var á gullaldartímabili hans—og hefur honum verið útdeilt 100 mínútna heildartíma í þeim göngum.

Dagsetning Fossavatnsgöngunnar

Fyrsta sem gaman er að skoða er hvenær árs gengið er. Framan af var lítil regla á dagsetningunum og var gengið frá því snemma í mars allt aftur til loka maí. Regla komst á dagsetningar í kringum 1980 og var þá miðað við mánaðarmótin apríl-maí. Síðar hefur verið vikið frá því af ýmsum ástæðum og er dagsetning ákvörðuð nú út frá eftirfarandi reglu: Fossavatnsgangan er haldin síðasta laugardag vetrar nema þegar hann ber upp á páskahelgi, en þá er gangan laugardaginn fyrir pálmasunnudag.

Fjöldi skráðra tíma

Næst er að skoða fjölda þátttakenda. Á myndinni sést hvernig fjöldinn tekur kipp fyrst í kringum 1970, rís hægt og rólega upp úr aldamótum en springur svo út á árunum 2014 og eftir það. Faraldursárið 2020 féll gangan niður og hefur ekki náð fyrri fjölda síðan.

Flest þátttökuár

Þó Fossavatnsgangan sé í sjálfu sér keppni um að koma fyrst í mark, hefur markmið hennar þó jafnan verið víðtækara en það; að stuðla að iðkun skíðagöngu, búa til markmið fyrir iðkendur, stefna fólki saman og njóta útiveru á eigin forsendum, svo fátt eitt sé nefnt. Það er því við hæfi að tiltaka fyrst þá einstaklinga sem oftast hafa tekið þátt, óháð fjölda sigra.

Hér er topp 20 listi yfir þá sem hafa tekið þátt oftast og gengið flesta kílómetra í göngunni. Gangi þátttakandi tvær göngur eða fleiri sama ár gildir einungis sú lengsta, og eru göngur reiknaðar með óháð vegalengd.

Topp 20: Konur

Hér er svo topp 20 listi yfir konur sem hafa tekið þátt oftast og gengið flesta kílómetra í göngunni. Gangi þátttakandi tvær göngur eða fleiri sama ár gildir einungis sú lengsta.

Flestir sigrar

Þegar við teljum fjölda sigra er hægt að gera það með ýmsum hætti. Bæði hefur verið keppt í aldursflokkum og mismunandi vegalengdum, einkum í seinni tíð. Ef við einskorðum útreikningana við lengstu vegalengd hvers árs (að Næturfossavatninu frátöldu), og sleppum því að flokka eftir aldri, kemur Kristján Rafn Guðmundsson efstur á blaði með tólf sigra. Næstur er Einar Ólafsson með sjö sigra, en hann á talsvert fleiri gull eftir að hafa unnið 20 km gönguna fyrstu árin sem 50 km gangan var í gengin.

Besti meðalhraði

Eins og allir þátttakendur í Fossavatnsgöngunni geta sagt langar sögur um, eru aðstæður afar mismunandi milli ára. Veður og snjóalög hafa áhrif bæði á hvernig gangan vinnst, en einnig á það hvaða braut er hægt að troða. Af þessu hlýst að talsverður munur getur verið milli raunvegalengdar og uppsettrar vegalengdar. Í gamla daga var mat á vegalengd einnig frekar ónákvæm. Heildartími sigurvegara er því ekki sérstaklega góður mælikvarði á það hvernig gangan vinnst, og nær að taka meðalhraða. Vegalengd aftur til 2012 hef ég áætluð út frá meðaltali Strava-skráninga þátttakenda en fyrir þann tíma er gert ráð fyrir 50 km raunlengd. Samkvæmt hefð er meðalhraði skráður sem fjöldi mínútna per kílómeter.

Karlar með mesta meðalhraðann

* Raunlengd ekki þekkt og reiknað með 50 km.

Konur með mesta meðalhraðann

Fyrsta 50 km gangan var 2004. Samanburður aftar í tímann, fyrir upphaf 50 km göngunnar, er erfiður af ýmsum ástæðum. Raun-vegalengdir eru ónákvæmar. Göngurnar eru styttri og því mætti búast við hærri meðalhraða. En búnaður og aðstæður voru erfiðari. Þannig var fyrst véltroðin braut árið 1967, og framþróun í skíðum, ýtingatækni og ýmsu öðru hefur verið mikil þegar litið er til tæprar aldar.

Árið 1965, þegar Kitti Muggs var upp á sitt besta, var ekki byrjað að véltroða. Það ár stendur í skýrslu að gangan hafi hafist „í botni Engidals efst, síðan vanaleg leið yfir Galtarhrygg, markið neðan við Gullhól, um 17 km“. Tími Kitta var 1:03:36, sem gefur 3:44 mín/km.

Gagnagrunnurinn á netinu

Gagnagrunnurinn er á netinu og öllum opinn. Skemmtilegast er náttúrulega að fletta sjálfum sér upp. Einnig er þar valmöguleiki að finna helstu andstæðingana sína, sem eru þeir þátttakendur sem oftast hafa gengið sömu vegalengd sama ár. Áfram má búast við því að einhver pennaglöp eða villur séu í grunninum eða útreikningunum og eru allar ábendingar um það vel þegnar.